INTEGRACJA SENSORYCZNA SI to sposób porządkowania przez mózg informacji, odbieranych przez zmysły. Pozwala człowiekowi na celowe działanie, właściwe reakcje organizmu, umożliwia również selekcję informacji i odwołuje się do wcześniejszych doświadczeń. Warto podkreślić, że Integracja Sensoryczna jest procesem, który zachodzi poza świadomością, podobnie jak oddychanie a jej rozwój zaczyna się już w życiu płodowym, a więc towarzyszy nam od początku do końca życia.
to podświadomy proces zachodzący w mózgu (zachodzi bez udziału naszej świadomości, tak jak oddychanie).
porządkuje informacje pobrane przez zmysły (smak, wzrok, słuch, dotyk, powonienie, ruch, grawitacja, pozycja).
nadaje znaczenie temu, co jest doświadczane, przez selekcję informacji i wybór tego, na czym mamy się skupić (np. słuchanie nauczyciela i ignorowanie hałasu z zewnątrz).
pozwala nam celowo działać i celowo reagować na sytuacje, których doświadczamy (tzw. odpowiedź adaptacyjna).
tworzy fundamenty edukacji i zachowań społecznych.
Zaburzenia przetwarzania sensorycznego (SPD)… to trudności w sposobie odbierania, organizowania i wykorzystywania przez mózg informacji sensorycznej, w wyniku czego codzienne interakcje z otoczeniem dziecka jest nieefektywne. Zdezorganizowany mózg może wysyłać nieprecyzyjne informacje kierujące działaniem dziecka. Pozbawione dokładnych informacji zwrotnych, których potrzebuje, by zachowywać się w celowy sposób. Dziecko może mieć trudności z patrzeniem i słuchaniem, skupianiem uwagi, kontaktem z ludźmi i przedmiotami, przetwarzaniem nowych informacji, zapamiętywaniem i uczeniem się.
Terapia integracji sensorycznej jest terapią holistyczną. Obejmuje całe ciało, wszystkie zmysły i cały mózg. Zajęcia z integracji sensorycznej prowadzone są metodą niedyrektywną, czyli podążaniem za dzieckiem, budowaniem relacji z dzieckiem opartej na szacunku i akceptacji. Efektem terapii ma być prawidłowa reakcja układu nerwowego na bodźce, które płyną ze świata zewnętrznego, jak i z ciała dziecka poprzez:
zwiększenie koncentracji uwagi,
poprawę koordynacji i postawy ciała,
poprawę w uczeniu się i zapamiętywaniu,
prawidłowe reakcje na emocje i radzenie sobie z nimi,
chęć eksplorowania i poznawania świata.
Co to jest integracja sensoryczna? Na czym polega i do kogo jest skierowana terapia SI? W jakich przypadkach wymagane jest przeprowadzenie diagnozy rozwoju procesów SI?
Człowiek w swoim świecie otoczony jest przez mnóstwo napływających z każdej strony bodźców – słuchowych, wzrokowych, czuciowych, zapachowych, smakowych itd. Codziennie widzimy i dotykamy olbrzymią ilość przedmiotów o różnych kształtach, kolorach, fakturach. W tym samym czasie słyszymy przeróżne dźwięki: rozmowy, odgłosy otoczenia, muzykę, szepty, odgłosy zwierząt i maszyn. Smakujemy potrawy, czujemy intensywne zapachy, czujemy także swoje ciało, kierujemy nim, żeby wykonać określoną czynność. Wszystkie aktywności, które wykonujemy, wymagają zaangażowania ze strony układu sensorycznego – nie jest przecież tajemnicą, że człowiek odbiera świat poprzez zmysły. Prócz popularniejszych: dotyku, wzroku, węchu, smaku i słuchu, mamy jeszcze dwa zmysły: przedsionkowy i proprioceptywny. Choć są mniej znane od powyższych pięciu, to razem ze zmysłem dotyku są bazowymi systemami człowieka, na podstawie których dojrzewają pozostałe zmysły. Propriocepcja to inaczej czucie głębokie, pochodzące z więzadeł, mięśni, stawów i ścięgien, dzięki niej np. mając zamknięte oczy, potrafimy dotknąć palcem do nosa albo precyzyjnie trafić widelcem do buzi. Zmysł przedsionkowy, zwany również zmysłem równowagi, odpowiada za czucie naszego ciała w przestrzeni, czyli daje nam informację, gdzie znajduje się nasze ciało względem przyciągania ziemskiego, wpływa na właściwe napięcie mięśniowe, prawidłową postawę ciała, koordynację, umiejętność czytania i wiele innych. System przedsionkowy nierozerwalnie współpracuje z systemem proprioceptywnym. Jeżeli w naszym organizmie wszystkie napływające z zewnątrz informacje są odbierane i przetwarzane poprawnie, czyli proces integracji sensorycznej przebiega bez zakłóceń – widzimy świat jako przyjazne środowisko. Potrafimy trafnie ocenić sytuacje w której się znajdujemy i co najważniejsze, nasze reakcje są adekwatne do sytuacji, która nas spotkała. Gdy dotkniemy gorącego garnka – cofamy rękę, kiedy muzyka w radio gra bardzo głośno– ściszamy odbiornik, a jeżeli czujemy, że jedzenie nieświeżo pachnie – rezygnujemy z konsumpcji. Sytuacja komplikuje się wówczas, kiedy nasz mózg ma problem z właściwym odbiorem i przetwarzaniem zewnętrznych bodźców. Kiedy przyjazny, lekki dotyk – boli, większość świata wokół bardzo intensywnie i często nieprzyjemnie pachnie a własne ciało nie chce nas słuchać. To tylko wybrane przykłady zaburzeń związanych z rozwojem procesów integracji sensorycznej. Analizując powyższe przykłady, łatwo sobie wyobrazić jak bardzo utrudniają one funkcjonowanie człowieka w społeczeństwie. Terapia Integracji Sensorycznej SI bazuje na neuroplastyczności mózgu. Co to oznacza? Otóż tkanka nerwowa, z której zbudowany jest mózg ma zdolność do tworzenia nowych połączeń, samonaprawy oraz uczenia się na nowo. W uproszczeniu, dzięki neuroplastyczności przy odpowiedniej stymulacji układu nerwowego jesteśmy w stanie wypracować nowe, adekwatne do sytuacji, reakcje adaptacyjne, czyli nauczyć mózg właściwego zarządzania bodźcami, które docierają do naszego organizmu i właściwej reakcji na te bodźce. Przebiegu zajęć w Terapii SI nie można z góry zaplanować. Nie jest to jednak równoznaczne z brakiem wyznaczonego celu– wręcz przeciwnie– terapeuta musi wiedzieć co i po co to robi. Generalnie celem każdej terapii SI jest poprawienie codziennego funkcjonowania człowieka, a tym samym jakości jego życia. Terapeuta dobiera ćwiczenia i aktywności podczas spotkania adekwatnie do zdiagnozowanego wcześniej problemu dziecka, jego możliwości, aktualnego stanu pobudzenia oraz kondycji psychicznej i fizycznej. Zaleca także „pracę domową”– czyli dietę sensoryczną. Pierwsze efekty terapii widać po ok. 6-8 tygodniach terapii. Spotkanie trwa 45- 60 minut i odbywa się zwykle 1 -2 razy w tygodniu, w zależności od potrzeby konkretnego dziecka.
Jaki jest minimalny wiek dziecka, który kwalifikuje go do przeprowadzenia diagnozy SI? Odpowiedź jest bardzo prosta. Nie ma dolnej granicy wieku. Zaburzenia integracji sensorycznej to trudności, z którymi mały człowiek przychodzi na świat i nie ma co liczyć na to, że z nich sam wyrośnie. Z czasem stają się one coraz bardziej widoczne, rosną razem z dzieckiem, często na ich podstawie narastają kolejne trudności. Niestety bardzo często problemy z SI wyłapywane są dopiero na etapie wczesnoszkolnym, kiedy dziecko ma 6 - 7 lat i pojawiają się pierwsze problemy z nauką, zachowaniem i ogólnym funkcjonowaniem dziecka w szkole. Na szczęście, na terapię SI nigdy nie jest za późno, ale prawdą też jest, że im wcześniej zaczniemy, tym szybciej osiągniemy zadowalające efekty.
Zachowania, które wskazują na problemy z integracją sensoryczną:
Dziecko jest niespokojne, płaczliwe,
Ma trudności z jedzeniem
Nie jest samodzielne
Jest niezdarne, słabo skoordynowane, ma trudności z ubieraniem się
Ma problem z koncentracją uwagi, często się rozprasza
Ma kłopoty z zaśnięciem, często wybudza się w nocy
Ma problemy z utrzymaniem równowagi, często przewraca się na prostej drodze
Przejawia duży lęk przed upadkiem lub wysokością, okazuje niepokój, gdy musi oderwać nogi od podłogi, np. wejść na schody
Często wpada na stojące przedmioty
Przyjmuje nieprawidłową postawę przy stoliku lub ławce – podpiera głowę, zjeżdża z krzesła
Uwielbia karuzelę i huśtawki lub ich unika
Ma trudności szkolne np. z czytaniem i pisaniem, cięciem nożyczkami, odwraca litery, cyfry, ma trudności w przepisywaniu z tablicy, nie ma dominacji jednej ręki
Porusza się nieadekwatnie do sytuacji - zbyt wolno lub zbyt szybko
Jest nadruchliwe, nie może usiedzieć w jednym miejscu, często zmienia aktywności i pozycje ciała
Ma problem z zaplanowaniem ruchu, nie wie od czego zacząć wykonanie nowej czynności
Jest impulsywne, nadwrażliwe emocjonalnie, często się obraża, bywa uparte, niezadowolone bez przyczyny, ciężko zrozumieć przyczynę jego zachowania
Trudno mu nauczyć się jazdy na rowerze, hulajnodze
Uwielbia ekstremalne przeżycia np. skoki na głęboką wodę, szybką jazdę na nartach na tzw. „krechę”, szybkie zjeżdżalnie wodne, ciągle mu mało, nie zwraca uwagi na niebezpieczeństwo.
Czuje się niepewnie na niestabilnym podłożu np. materacu
